Uzbekistan - Ethno Adventure

Stare, zapomniane

15 grudnia 20186 kwietnia 2020

Obok odrestaurowanych, cieszących oko zabytków, pokrytych kolorowymi błękitno-zielonymi mozaikami i turkusowymi kopułami starych medres, meczetów i mauzoleów w Uzbekistanie nie brakuje miejsc, które miały mniej szczęścia. Planowane remonty nie doczekały się finansowania, lub też brakło mocy by ukończyć prace.

Tak to bywa, że zaniedbanych i porzuconych nie docenia oko masowego turysty. Za masywnymi drzwiami otwiera się widok, który przenosi nas dziesiątki lat wstecz. Z mroku podcieni wyłania się starszy pan, ostatni strażnik zapomnianych medres. Za drobną opłatą pozwala zajrzeć do środka. Każe jedynie zamknąć za sobą ciężkie, rzeźbione drzwi – „tu nie wolno. Trwa remont”.

Remont nawet się nie zaczął, ciężko powiedzieć czy kiedyś się skończy. To z resztą los wielu dużo „ważniejszych” zabytków Jedwabnego Szlaku – na przykład Twierdzy w Bucharze, czy zamków Horezmu na pustyni. Starszy pan snuje opowieść o dawnych czasach. Najpierw czasach świetności i potem czasach zniszczenia i pogardy dla miejscowej kultury i dorobku islamu – za czasów komunizmu. „Zależało im, żeby wszystko zniszczyć, uważali nas za podludzi”. Pytanie czy teraz wystarczy czasu, aby ocalić to co pozostało.

W kunsztownych niegdyś mozaikach zieją dziury, jak w pogubionych puzzlach. Na dziedzińcu wala się gruz. Misternie zdobione niegdyś pokoje popadają w ruinę, dziś mieszkają w nich wyłącznie gołębie – tego właśnie pilnuje ostatni strażnik. Z dachu widać więcej. Rozpościera się widok na Bucharę, na horyzoncie połyskują turkusowe kopuły zabytków, które miały więcej szczęścia.

Czy remont to takie szczeście? Jedna ze słynnych twierdz Horezmu po drodze z Chiwy do Nukusu „odbudowywana” jest już lata… Jakie lata? Nie wiem, ja widziałam tylko, że w przeciągu trzech lat niewiele posunęło się do przodu. Zręby konstrukcji ze stwardniałej gliny pokrywane są wartstwą cegieł a następnie uszczelniane gliną. Przy budowie twierdzy pracują obecnie… dwie-trzy osoby. Wiaderko pełne cegieł wysuszonych na słońcu wjeżdza na wyższy poziom przy uzyciu wiaderka i lin. Z jednej strony budowla na zawsze traci charakter, który zapeniły jej tysiąclecia trwania. Z drugiej strony jednak niektóre z tych twierdz to obecnie ledwo odróżniające sie od pobliskich wzgórz „kopce” ziemi, wciąż pełne leżących w piachu szczątków ceramiki, pokrytej wzorzystą emalią, bądź tłoczeniami. Czy o watosci historycznej musi świadczyć zapomnienie i popadanie w ruinę? Teren ten leży poza uczeszczaną trasą, gdzie nie ma turystów, pozostaje lokalna pamięć i tradycje. Miejsce, całe wieki było uważane za święte.

Termez

10 grudnia 20186 kwietnia 2020

Termez. Jedno z najstarszych miast Baktrii. Nazwa pochodzi od słowa tłumaczonego jako „the land behind the river”. Chodzi rzecz jasna o Amu Darię, Oksus – rzekę, która zawsze wyznaczała granicę miedzy tymi a tamtymi, swoimi i obcymi. Dziś robi to jak tysiące lat temu – oddziela spokojny, kontrolowany i bezpieczny świat, od ziemi na, której zdarzyć się może wszystko – Afganistanu. Dziś nie zobaczymy już ruin podziemnych buddyjskich świątyń Kara Tepa – pilnują ich żołnierze. W oddali widać rzekę, a za nią? Ziemia za rzeką.

Buddyjskie dziedzictwo południowego Uzbekistanu choć nie wygląda zbyt okazale to ważny znak przeszłości. Pośród niczego, słabo mówiący po rosyjsku chłopak, który podiął się roli przewodnika otwiera otwór w kopule, która osłania buddyjską stupę. Stupa wygląda jak zwykły kopiec ziemi – pomiędzy jej grudkami tkwią drobiny złota sprzed tysiącleci. Złoty pył osypuje się pod dotknięciem dłoni. Z tyłu kopca widać miejsce, gdzie niegdyś był posąg Buddy. Trafił do muzeum w Taszkiencie, jego kopia do muzeum w Termezie. Na miejscu zieje pustką jama.

Kierowca z uśmiechem pokazuje grudkę ziemi z gliną – wziął ją na pamiątkę ze sobą.

Wyprawa na południe Uzbekistanu to wyprawa poza utarte turystyczne szlaki, nie zachwyci koneserów architektury, nie pociąga krajobrazem. Nie ma pamiątek. Jest gorąco, miasto żyje swoim życiem – bazarami, słabym ruchem przygranicznym, pracą, szkołą. Na turystów nikt nie czeka. Z bogactwa przeszłości pozostała ruina. Stoi, bo nie przeszkadza nikomu. W ruinach dawnego pałacu, a potem schronienia dla wędrownych derwiszy Kirk-Kyz, w południowym upale odpoczywa od pracy grupka kobiet. W otworze, w jednej z zawalonych sal wyrosło drzewo. powiewają przywiązane do niego wstążki, strzępy materiału, nitki – ktoś pod tym drzewem, zaklinał los – marzył, prosił, dziękował – może duchy przeszłości czające się w zrujnowanych murach spojrzą łaskawie na przywiązany strzępek materiału, może wraz z wiatrem uniosą jego głębszy sens gdzieś wysoko, daleko tam, gdzie marzenia się spełniają.

Jedwab z Jedwabnego Szlaku

8 grudnia 20186 kwietnia 2020

Przemierzamy dawny Jedwabny Szlak, to jak to jest w końcu tym jedwabiem? Czy cały jedwab przyjeżdża do nas z Chin – i jak to obecnie z chińskimi produktami bywa – często jest całkowicie syntetyczny?

W Uzbekistanie wciąż spotkać można tradycyjne fabryki tej cennej tkaniny. Motyl jedwabnika składa jaja na liściach morwy, następnie larwy na czas przepoczwarzenia owijają się delikatnym, białym kokonem – i to właśnie zalążek przyszłych mieniących się barwami tęczy, jedwabnych cudów. Za cud – cena jest ogromna. Kokony wygotowuje się w gorącej wodzie. Jedwabnik ginie. Z jego kokonu zaś odwija się cieniutka jak włosek nić. Z jednego takiego kokonu można pozyskać nawet do 1000 metrów nici, cały kilometr.

Następnie nić miesza się z wełną. Ta bywa różnej jakości i różnego pochodzenia. Każdy sprzedawca zachwala swoje produkty i ich niezwykłe właściwości: ten jest jedwabny, ten zmieszany z wełną wielbłąda (wełna z wielbłąda działa przeciwzapalnie i przeciw reumatycznie, pomaga na ból głowy, kości)… A jak rozpoznać, że to wełna i jedwab – nie poliester? Jak podpalisz koniuszek i się spali a nie stopi to prawdziwy, bez dodatków sztucznych… Ważny jest też zapach palonego włosia. Kolejny test to test gładkości i delikatności tkaniny. Powinna ona przejść przez okręg pierścienia. Te szale, które gładko przejdą test – są najcenniejsze – bez domieszek. Prawdziwy jedwab charakteryzuje się też trwałością kolorów. Tkanina barwiona jest naturalnymi farbami. Wnikają one w strukturę nici tak głęboko, że ani upływ czasu, ani promienie słońca, ani mechaniczne przetarcia nie powinny naruszyć barw.

Ważne jest także czy wyrób jest dziełem rąk czy też wytworem maszynowym – tych drugich nie brakuje. O „prawdziwości” i oryginalności produktu zaświadcza jego nierówny, zupełnie „niemaszynowy brzeg”. Obecnie choć jedwab hoduje się tradycyjnie w Kotlinie Fergańskiej, to spora jego część trafia do Uzbekistanu z południa, z Afganistanu. To podobno też przygraniczne wioski zajmują się tkaniem jedwabnych szali i przygotowywaniem nici. To tam kobiety znają jeszcze stare techniki splatania nici, stare wzory tak wysoko cenione przez handlarzy i nabywców – nadające wyrobom unikalnego charakteru. Cena cudu jest ogromna – kiedy trafia na bazar potrafi kosztować kilkadziesiąt dolarów.

Czy wszystkie produkty z jedwabiu na Jedwabnym Szlaku przeszły taki proces? Tego nie wiadomo, ale z pewnością w tym tradycyjnym warsztacie w Khiwie gdzie wyszywa się suzani oraz tka jedwabne dywany wszystko wykonywane jest ręcznie, z zachowaniem tradycyjnych metod. Dywany tka się na olbrzymich krosnach – oczywiście ręcznie wiążąc węzełki. W ciągu dnia kobiety są w stanie utkać ok. 1 cm wzoru. Towarzyszy im ból pochylonego karku, poranione i stwardniałe, wytarte od przesuwającej się nici dłonie. To cena kolejnego cudu – jedwabnego, mieniącego się kolorami dywanu… Wszystkie te wyroby podobnie jak każda jedna larwa w kokonie i jak historia każdej z kobiet, której dłonie wiązały delikatne supełki – są unikalne, niepowtarzalne, jedyne w swoim rodzaju. I bardzo piękne.

Morze Aralskie

6 grudnia 20186 kwietnia 2020

Nie da się opisać tego co zrobiono Morzu Aralskiemu. Stając na jego brzegu, czując zapach wody, powietrza – patrząc na niewielkie fale – w ostatnim przedsmiertnym odruchu życia dobijające brzegu nie sposób nie poczuć żalu i gniewu za to co się stało. Nadzieji dla morza nie ma, już teraz wydobywa się spod niego gaz. Piękne jest to, że ktoś w tych okolicznościach marzy jeszcze o lataniu.

Jadąc nad Morze Aralskie, w poszukiwaniu jego znikających, cofających się wciąż brzegów jedziemy przez Pustynię. W Moynaku zmieniamy samochód na jeepa. Dalsza droga to droga przez dno dawnego akwenu. Początkowo krajobraz jest industrialny. Wydobywa się tu gaz. Wkroczyły tu Chiny, Rosja, Korea. Wielki biznes. Miejsca na dyskusję nad powrotem morza juz realnie nie ma. To tylko senstymenty, tak przynajmniej się wydaje. Ziemia początkowo porośnięta jest niewelkimi zaroślami. Być może jeszcze gdzies pod spękaną powierzchnią pozostało nieco wilgoci. Gdzieniegdzie widać wykwity soli. Pomału krajobraz przechodzi w księżycowy. Na horyzoncie widać wysoki klif. To kiedyś był brzeg.

Kiedy dojeżdżamy do celu, do brzegu morza, zapada zmierzch. Morze szumi delikatnie. Cicho. Nad wodą unosi się zapach przypominający zgnizliznę. Ale to nie zgnilizna, w morzu nic już nie żyje. To sól. Brzeg jest błotnisty, do piasku wraz z falami dobija żółta piana. Przy jednym z jurtcampów postawionym dla nielicznych turystów zbudowano pomost. Mijając 20metrów chwiejących się desek można pozwolić otoczyć sie morzu. Blademu wspomnieniu morza. Przy jurtcampie stoi też dmuchany banan, atrakcja wszytskich plaż świata. Tu wygląda raczej upiornie.

Śpimy w jurtach postawionych w oddaleniu od morza, na wysokim brzegu. Tu nie dociera przykry zapach i nie ma błota. Jest pustynia, kwitnąca nielicznymi roślinkami, które uczepiły się życia. Rano, od rodziny gospodarzy kupujemy skamieniałe kły rekina. Mają tu cały słoik. Po transakcji wciskaja mi z uśmiechem w dłoń jeszcze parę gratisowych zębów. Rano morze wygląda lepiej. Jest blado-turkusowe. Szumi dalej cicho i łagodnie jakby nie miało siły na więcej. Fale słabo dobijają brzegu, ale przykrego zapachu juz nie ma, widocznie zmienił się wiatr. W morzu można pływać. Jezeli ktoś nie ma w głowie zbyt wielu historii o Wyspie Odrodzenia i laboratoriach broni biologicznej, które obecnie znalazły sie już na stałym lądzie…

A to już Moynak. Na pustym niegdyś klifie stanął obecnie bar i sezonowy yurtcamp. Tylko wiatr wciąż szumi uderzając w skały niczym wody nieistniejącego już morza, i statki stoją wciąż w piachu czekając na przypływ… Jaki los może być gorszy dla statku, niż koniec na bezwodnej pustyni.

Co zmieniło się w Uzbekistanie po śmierci Karimova?

4 grudnia 20186 kwietnia 2020

A teraz parę słów o tym co zmieniło się w Uzbekistanie od śmierci prezydenta Karimova. Przypomniec należy, że dyktator rządził niepodzielnie Uzbekistanem od ponad ćwierćwiecza budując potężny i budzący lęk w mieszkańcach krajau aparat służb bezpieczeństwa i cenzury. Oskarżany o łamanie praw człowieka, tortury, prześladowanie opozycji (głównie wywodzącej się z kręgów islamskich). To tak w bardzo wielkim skrócie. Dziś, po dwóc latach po jego smierci podtrzymywany jest wizerunek odnowiciela kraju i ojca współczesnego narodu. To z resztą bardzo wygodny dla następcy wizerunek. Choć więc Karimov spoczął w marmurowym mauzoleum godnym dawnych władców, a telewizji wyświetla się filmy propagandowe o wielkim prezycencie to jednak widać już pewne zmiany. Przede wszytskim dla turystyki.

Przepisy wizowe – z niegdysiejszej papierologii nic nie zostało – wiza online w dwa dni, koszt: 20$. To co się nie zmienia to to, że wciąż dobrze mieć ją jako papier – papier wciąż rzecz święta w obrazek w telefonie jeszcze nie. Zechcą go oglądać nie tylko służby a także właściciele hoteli w celu wyrobienia nam obowiązkowej rejestracji.

Wspomniana registracja – tylko czekać jej zniesienia. Nie wszyscy już ją sprawdzają a w każdym razie nie tam gdzie turyści są oczywistością. Formalnie cały czas jednak musimy się rejestrować. Z lubością sprawdzi to służbista w mniej turystycznym miejscu. Bo może.

Pieniądze: pojawiły się banknoty 10000 i 50000 – to znaczy, że wciąż możemy być milionerami i kwota ta nie wypełni nam już całej reklamówki a zaledwie jedną większą kieszeń torby. Kurs został ujednolicony. Pieniędzy nie opłaca się wymienić nam na bazarze (co wcześniej było jedyną słuszną i powszechnie stosowaną praktyką) a w banku lub recepcji dobrego hotelu. Kantorów brak. Pojawiły się nieliczne póki co bankomaty i możliwość płacenia kartą w sklepach z pamiątkami – ale karta Visa.

Przylot, wylot: nie musimy wypełniać deklaracji (dostępnej w języku uzbeckim, gdzie jedynie trochę pomocny był „wzór” po rosyjsku), spowiadać się ze wszystkiego co wwozimy (wcześniej było to realnie kontrolowane, wraz z liczeniem pieniędzy i wwożonym sprzętem). Nikt nie zapyta nas też o to jakie leki przewozimy i czy czasem nie mamy ze sobą broni lub narkotyków. Uprzejmie wskażą nam wyjście. Tak po prostu.

Lotnisko: wcześniej chaos, ludzie skaczący przez pasy z bagażami, sumeczki w krateczki, sprzęt przywożony z emigracji, latające karty z deklaracjami… Teraz jest to zwyczajne lotnisko. Tylko tyle i aż tyle.

Służby: mają przykaz bycia przyjaznymi. Oczywiście nie twierdzę, że wcześniej nie byli, ale teraz mają ułatwiać a nie przeszkadzać. Jak to wygląda? Powołano milicję turystyczną w turystycznych miejscach – pokazują drogę do toalety, ale też pomagają znaleźć transport, podwózkę, najczęściej mówią po angielsku. w większości sa to młodzi ludzie, ciekawi obcych gości i traktujacych swój zawód z szacunkiem do tych których maja chronić. W Uzbekistanie po częsci stało sie to co w Gruzji Saakashwilego – wymieniono służby, tu przynajmniej częściowo odświeżono to srodowisko.

Zaprzestano wszechobecnych kontroli, np. sprawdzania bagażu i dokumentów przy wejściu do metra. Działa to obecnie tak, że idący lokalni mieszkańcy Taszkientu muszą się okazać i sprawdzić torebki, idący turyści z tobołami, plecakami, zostają z ukłonem i uśmiechem wpuszczeni bez kontroli. Podobnie przy wejściu na imprezy otwarte itd. Tylko przy wejściu na dworzec nic się nie zmieniło, dalej trzeba mieć bilet i paszport i „sprawdzić się”. Ogólnie jednak naprawdę czuć zmianę w podejściu. Czasami jest to nawet idiotycznie krępujące korzystać z tego, że wpuszczają Cię z ukłonem, kiedy tłum uzbeków nie ma tego szczęścia. Nie wiem jak dalej jest z zakazem fotografowania obiektów strategicznych, stawiam, że można już być w tym odważniejszym. Nikt nie przegląda zdjęć przy wyjeździe, bo było przecież i tak, włacznie ze sprawdzaniem kart pamięci 😉

Inne:
Wszystko się buduje. Podobno za kredyty ale tym niemniej jest praca i nawet ludzie wracają z emigracji… twierdząc, że są już możliwości aby w Uzbekistanie zarobić tyle co w Rosji. Nie jest to do końca optymistyczny wydźwięk, w Rosji bowiem wcale nie pracują za godziwe pieniądze – jednak mogą być u siebie. Pracę widać, nowe bloki mieszkalne powstają wszędzie. Póki co sprawiają wrażenie pustych, dziewczyna z czajchany zarabia równowartość 20 dolarów miesięcznie. Jak to więc jest? Może szanse pojawiły się ale nie dla każdego.

Jakoś dziwnie zamiast dwóch kanałów w telewizji pojawiło się ich całe multum, zagraniczne też.

Podobno zniesiono obowiązek pracy przy zbiorach bawełny. Do tej pory do sezonowych prac zaganiani byli wszyscy od dzieci w szkołach poczynając a na dorosłych – wszelkich profesji kończac.

Otwarto przejście graniczne w Pendżakencie. To duże ułatwienie nie tylko dla turystów ale także dla Tadżyków, którzy swoje rodziny pozostawili w Uzbekistanie. Do tej pory przyjazd w granice Uzbekistanu był dla nich drogą przez mękę, a nawet przyczyną wielu tragedii. Nowe/stare (zamknięte ponad 10 lat) przejściem, jest znakiem zmian także w podejściu do tej kwestii.

W Moynaku przy wrakach stoi bar i yurtcamp… I love Moynak głosi napis na barze. Za Moynakiem natomiast rozpościera się industrialny krajobraz. Na coraz większą skalę rusza wydobycie gazu z dna morza aralskiego. Sa tam Chiny, Rosja, Korea. Morze już nie wróci.

Dołożono kiczowatych halogenów na zabytkach. Świecące wielbłądy na murach Arku w Bucharze trzymają się w najlepsze, konkurencje zaczyna robić im podświetlenie murów Khiwy. Dla odmiany Registan w Samarkandzie „świeci” bardzo ładnie ale tylko od 20 do 22.

Kierowca, który wiezie nas do Moynaku dalej nie wie dlaczego morze zniknęło. Może to zmiany klimatu na całej Ziemi? Lodowce w górach topnieją… zcisza głos. O Wyspie Odrodzenia i eksperymentach tam prowadzonych nie ma pojęcia. Właściwie nic dziwnego, nie miał szans usłyszeć o tym w szkole, ani przeczytać w gazecie.

Uzbekistan otwiera się na turystykę – w tym także na turystykę indywidualną i to chyba dobrze. My zapraszamy Was na Jedwabny Szlak już na wiosnę. W planie perełki – Samarkanda, Buchara, Chiwa – ale także pustynna Karakałpacja i dla odmiany nieco górskich klimatów. Jak zwykle zaglądamy we wszystkie dziury, aby znaleźć to co ukryte, niewidoczne pozornie dla oka, a budzące w sercu ciepło i przenoszące myśli poprzez miejsca i czasy do ludzi, którzy tworzyli i tworzą dziś Jedwabny Szlak.

więcej info o wyprawie: kontakt@ethnoadventure.com

Sytuacje graniczne.

18 sierpnia 2015

Jak wygląda przejście uzbecko-tadżyckie? Na przykład to w Pendźakencie jest wciąż zamknięte. W celu przekroczenia granicy trzeba udać się do Taszkientu, lub na południe do graniczącego z Afganistanem Termezu. Wybraliśmy Termez, z którego do granicy dojeżdżają dzielone taksówki. Przejście bardzo kameralne, bez zbędnych kolejek, tłumów, oczekiwania. Strona Uzbecka skrupulatnie przelicza wywożone dolary, zdjęcia w aparacie, telefonach – zdęcia obiektów wojskowych, dworców kolejowych, mostów itp. są zakazane, jak w większości na terenach byłego ZSRR. Mogłyby zdradzić widocznie niejedną tajemnice państwową. Agresywna pani pyta „co to? Co tam jest?” i musze pokazać każdą kieszonkę portfela, wyjąć zapasowe karty do aparatu. Bagażu natomiast nikt mi nie sprawdza. W przeciwieństwie do kolegi, któremu z kolei oszczędzono wywlekania pieniędzy i zdjęć (miał dużo z tych zabronionych), tak więc kontrola jest czystą loterią. Pani kontrolująca pokazuje na kolegę i pyta równie agresywnie co o nadliczbowe dolary „eta muż?”. Nie, nie mąż, nie narzeczony, nawet nie chłopak. Jesteśmy przyjaciółmi tłumaczę, i nie, nie mamy piątki dzieci pomimo zbliżających się trzydziestek. Takie tłumaczenie jednak jest mało zrozumiałe. Jest jeszcze mniej logiczne niż zupełnie pozbawione logiki przemieszczanie się bez konkretnego powodu. Zostawianie swoich krajów, rodzin, nie posiadanie dzieci, i podróżowanie, tracenie pieniędzy. W następnym punkcie pan sprawdzający nasze kwitki rejestracji hotelowych wychodzi ze swojego okienka. Kiwa na mnie i bierze mnie na stronę. Zaczyna się przesłuchanie w kwestii na granicy tadżyckiej zasadniczej – „ale czy uprawiamy seks?”. „Czy jesteśmy razem, czy no.. ten tego, śpimy ze sobą?”. Jeszcze raz tłumacze ze jesteśmy znajomymi, podróżujemy razem. Pan myśli, że nie zrozumiałam, lub wstydzę się przyznać. „Nieee, popatrz tu!” – robi sugestywny kółko z palców i wsuwa w nie wskazujący palec drugiej ręki, patrzy pytająco. W tym momencie chciałabym zachować powagę i nie parsknąć śmiechem. Taki pan ciekawy. Jeszcze raz przecząco kręcę głową. Facet nie rozumie. Bierze na podobne przesłuchanie kolegę powtarzając cały schemat. Konfrontacja dwóch wersji. W końcu nas puszcza, „Riebionki nada dziełać!” krzyczy za nami wściekle na pożegnanie.
Śmieszne i specyficzne, ale naprawdę to typowe. Pokazuje jak ważne są w tych rejonach więzi społeczne, przede wszystkim rodzina. Wyłamywanie się od obowiązku posiadania rodziny i rodzenia dzieci (dodajmy że dosyć bezdyskusyjnie i w młodym jak dla nas wieku) jest nie tyle nie zrozumiałe, co stanowi ułomność, budzi politowanie, współczucie a nawet złość. Azja Centralna zdecydowanie nie zna kryzysu rodziny. Rodzice zapewnione mają na starość wsparcie licznych dzieci i wnuków, każdy może liczyć na swoje rodzeństwo, kuzynostwo. To nie tylko naturalna kolej rzeczy, ale także strategia radzenia sobie niegdyś w trudnym i biednym życiu, teraz ze słabym państwem, w którym brak pracy, szans rozwoju. Nie wydaje się też aby mówiono tam cyniczne że z „rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu” – rodzina jest najważniejsza, na zdjęciach (co pokazuje z resztą każdy w swoim telefonie) i w życiu.
Dalej mijamy pas ziemi niczyjej oddzielający nas od tadżyckich posterunków. W środku, pod drzewem odpoczywa starszy pan z osiołkiem i wózkiem załadowanym jakimiś liśćmi. Nie wiadomo co robi wewnątrz tej tak bardzo strzeżonej strefy. Po tadżyckiej stronie już tylko kolejna karta migracyjna do wypełnienia, kontrolne pytanie „Odkuda wy? Eta muż?” i wkraczamy do Tadżykistanu.

Shakrisabz,

13 sierpnia 2015

miejsce urodzin sławnego w Uzbekistanie Amura Timura, to szczególne miejsce, po pierwsze z uwagi na fakt, że jest tam niewiele, a infrastruktura turystyczna dopiero powstaje. Wszystko można obejrzeć sobie jeszcze w stanie sprzed odnowienia. Błękitne kopuły porasta mech, piękne kafelki z freskami odpadają, w ziemi widać niekończące się fragmenty skorupek pokrytych kolorową, błękitno-zieloną emalią, a wnętrza budowli porasta grzyb. Nad wielką riuną/placem budowy góruje potężny pomnik Timura.

Z drugiej strony można zobaczyć jaki nakład pracy – wydawałoby się beznadziejnej – jest przeznaczany na zmianę tego miejsca w drugą Samarkandę, dumę Uzbekistanu i żyłę złota.

Wyburza się stare dzielnice, aby teren wokół zabytków zamienić w park, rajski ogród na pustyni. W ponad 40-stopniowym upale kobiety i mężczyźni pracują sadząc w płytkich dołkach suche drzewka, nosząc i układając bruk, docinając płyty, kopiąc suchą, spękaną ziemię.

Niezwykłe miejsce aby zobaczyć z jednej strony coś jeszcze turystycznie nie przemienionego, oraz jednoczesną energię i dynamikę zmian. Jestem pewna że za rok, dwa, piękne parkowe alejki pokryją stoiska z pamiątkami i uzbeckim hande-madem, a w słońcu będą przesuwać się wolno grupy niemieckich, francuskich, japońskich wycieczek zorganizowanych.

The Silk Road Hotel, Samarkanda

13 sierpnia 2015

Trzecia w nocy, Samarkanda. Po wyjściu z pociągu oczywiście rzucają się na nas taksówkarze i ustępujemy, ustalamy cenę dowiezienia nas do polecanego w przewodniku hostelu. Oczywiście na miejscu ciemno, wszyscy śpią.. Głupio budzić w środku nocy. Taksówkarz oczywiście zna inne hostele które spełniają nasze wymogi ceny i dostępności pokoi ale podaje zaporową cenę dojazdu. Trudno. Zostajemy na cichym podwórku rozkładając się na deskach przy stole. Po jakimś czasie słyszę że ktoś rusza się w środku, witam się więc i pytam o pokój. Ale to Samarkanda, wszystko zajęte! Turystów mnoga.
Idziemy więc nocą szukać miejsca do spania, nie żeby było to dla nas bardzo ważne, ale dla celnika przy wyjeździe na pewno ważny będzie kwit zameldowania z każdego noclegu więc siła rzeczy trzeba coś znaleźć. Ostatecznie napotkany kolejny taksówkarz dowozi nas do hotelu. Wszystko fajnie, hotel jeszcze nie jest gotowy dopiero się buduje, ale ostatecznie jest noc i nie jest to ważne. Upewniam się czy hotel ma pozwolenie na zagranicznych turystów i czy dzięki temu dostaniemy upragnioną rejestracje. Oczywiście, więc świetnie.
Rano okazuje się że jednak hotel takiego pozwolenia jeszcze nie ma, ale jak przyjedziemy w lipcu, to na pewno już będzie miał. Gospodarz pomoże nam i zarejestruje nas na siebie w urzędzie, ale musimy za to dopłacić. Tu zrobiło się nieprzyjemnie. Rozmawiam jednak dalej, jak zwykle uprzejmie bo przy targowaniu cen choć przesada jest pewną formą pożądaną, to jednak denerwowanie się jest wykluczone. Gospodarz mówi jak cieszy się z gości, jesteśmy jego [pierwszymi gośćmi. Podtrzymuję wątek mówiąc, że przyniosę mu szczęście, o jego hostelu opowiem wszystkim turystom.
Gospodarz bardzo o nas dba. Oddał nam telefon swojego wnuczka żebyśmy mogli do niego zadzwonić jak czegoś będziemy potrzebować, lub zgubimy się w mieście. Mały wnuczek cały czas zagląda zapytać czy czegoś nie potrzebujemy i czy wszystko jest w porządku. Gospodarz zawozi mnie do centrum miasta, rozmawia ze mną. Wcześniej zabrał mi paszport do rejestracji i sprawdził w nim dokładnie wszystkie wizy. O dziwo rozmawiamy podróżach i czuje w tym człowieku namiastkę bratniej duszy, bo nie wiele osób rozumie w tamtych stronach potrzebę podróży. Jedzie się gdzieś jak się musi. Jak się nie musi siedzi się u siebie, dba o dom i rodzinę. Choć turyści są często spotykani, to jednak są zjawiskiem niezrozumiałym. Cos jak UFO, którego motywacje i zamiary nigdy nie zostaną pojęte. Tymczasem Gospodarz pyta mnie o wizytę w Iranie. Mówi że sam jest Persem, rozumieniem początkowo że Tadżykiem – Persem, ale chyba nie koniecznie bo rodzinę ma w Esfahanie. Wspomina Iran, Teheran który robi na nim wrażenie jako nowoczesna stolica, rozmawia ze mną jakbym znała jego Teheran na wylot. „Wiesz tam jak się skręca z alei jakiś tam, pobudowali, takie piękne..” i tak dalej. Tłumaczy że świetnie mnie rozumie, sam jeździł od Turcji po Syberię, teraz każde pieniądze przeznacza na budowę hotelu, ale kiedyś… Tłumaczę, że jak tylko odłożę trochę pieniędzy to zaraz gdzieś jadę, bo to co gdzie indziej jest dla mnie ciekawe, ciekawi są ludzie. Śmieje się, że miał tak samo. Nie wiem czy rzeczywiście ale to rzadkie podejście. Podobało mu się nawet w bliskiej mi Mongolii gdzie jak wiadomo, tylko step. „Podróżuj póki, możesz, gdybyś miała męża, dzieci, to byś tak już nie mogła, świetnie to rozumiem, korzystaj!”.
Pokazuje mi miasto z samochodu. Zostawia w pobliżu atrakcji turystycznych, tłumaczy gdzie co zjeść. Po południu zaprasza na płow, jeżeli zdążę. Wieczorem choć na płow nie zdążyłam dostaliśmy świeże, soczyste truskawki. Wnuczek postawił nam oranżadę z automatu przed domem. Jego dziadek dowiedział się że nie przekroczymy granicy Tadzyckiej w pobliskim Pendżakencie, przejście jest wciąż zamknięte, od 2010 roku. Obdzwonił informację kolejową, zawiózł nas po bilety do Termezu, przedobrzył nawet chcąc pomóc nam dogadać się z kasjerką, zamówił droższe, więc musiałam znów korygować że na prawdę nie mamy dużo pieniędzy. Turyści? Ostatnią klasą? Przecież tam niewygodnie, tak niewygodnie, że nie do pomyślenia!

cuda Azji Środkowej

6 sierpnia 2015

Morze Aralskie,

24 lipca 2015

a raczej miejsce, gdzie kiedyś się znajdowało robi bardzo przygnębiające wrażenie. To przestrzeń pustki i biedy niemożliwej do zrelatywizowania i oswojenia. W piaskach Pustyni Aralskiej, pozostałej po zniknięciu wody nie wydarzy się już nic dobrego.

W autobusie jadącym z Nukus, zatłoczonym, pełnym nie tylko ludzi ale i chleba – wiezionego na pustynie, do Mojnaku gdzie jest dobrem rzadkim słychać rozmowy jakie za pewne toczą się od 40 lat, czyli od początku problemów z morzem. Staruszkowie komentują mijany kanał nawadniający „jaki stan wody? niska… A pamiętasz ile ryb było kiedyś…” tu zaczyna się wspominanie. Robi się nie tylko nostalgicznie ale zwyczajnie tragicznie. W mijanym krajobrazie widać coraz więcej połaci soli wyłażącej z ziemi, nad horyzontem unosi się tuman kurzu.

W samym Mojnaku, piach wdziera się wszędzie, większość ludzi przemieszcza się po ulicach z zasłoniętymi chustą twarzami. Reszta kuli się pod nielicznymi sklepami. Statki rdzewieją, ale nie ma co wyolbrzymiać smutnej wizytówki Mojnaku jaką są porzucone na piachu wraki. Jest ich zaledwie 12, reszta została dawno wywieziona na złom. I można też sobie jedynie wyobrażać co przenosi się w powietrzu i co wydostaje się wraz ze zwierzętami z odizolowanej niegdyś wodą Wyspy Odrodzenia, gdzie istniały laboratoria broni biologicznej.

Nad dawnym morzem, gdzie kiedyś słychać było szum fal, szumi już tylko duch morza, niemiłosierny suchy wiatr a w piachu dawnego morskiego dna wciąż leżą muszelki.